Gepubliceerd op 06/11/2012
Tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden[1]
Het gebruik van algemene voorwaarden is toegelaten, maar opdat ze de tegenpartij ook juridisch zouden binden of haar tegenstelbaar zijn, is vereist dat deze er daadwerkelijk mee heeft ingestemd.
Ingeval van conflict rijst de vraag hoe je dit zal kunnen bewijzen.
De rechtspraak oordeelt dat het bewijs van de kennisname en aanvaarding van de algemene voorwaarden moet geleverd worden door de partij die zich erop beroept. Volgens de meerderheidsopvatting moet men niet kunnen bewijzen dat de medecontractant daadwerkelijk kennis heeft genomen van de algemene voorwaarden. Het bewijs van een redelijke mogelijkheid van kennisname is voldoende.
Het bewijs zal vaak voortvloeien uit een samenloop van overeenstemmende vermoedens en de rechter zal ook rekening houden met alle feitelijke omstandigheden en meer bepaald met de wijze waarop de algemene voorwaarden zijn opgesteld.[2]
Tijdens deze uiteenzetting worden twee hypotheses nader bekeken in functie van het recht dat op de overeenkomst van toepassing is (zoals werd besproken onder “rechtskeuzebeding”) :
A) Het Belgisch recht is van toepassing
B) Het Weens Koopverdrag is van toepassing
Een derde hypothese is dat een ander recht van toepassing is: bijvoorbeeld het Chinees recht. Doch het behandelen van al deze hypotheses zou ons te ver leiden. Voor dergelijke specifieke gevallen is het raadplegen van een advocaat aangewezen. DEVAS Advocaten staat U hier uiteraard graag in bij.
A. Het Belgisch recht is van toepassing
In de Belgische rechtspraak en de rechtsleer worden in verband met de instemming twee componenten onderscheiden : de contractspartij moet voorafgaand aan de contractsluiting kennis hebben genomen van de algemene voorwaarden (1) en ze moet deze voorwaarden hebben aanvaard (2).[3]
1. Kennisname van de algemene voorwaarden
a) Een “redelijke mogelijkheid tot kennisname” volstaat
Het vereiste van kennisname van de algemene voorwaarden wordt soepel opgevat. Men kan de contractspartij immers niet dwingen om de algemene voorwaarden te lezen. Volgens een meerderheid in de rechtspraak en de rechtsleer volstaat het dat de contractspartij “een redelijke mogelijkheid” had om van de algemene voorwaarden kennis te nemen.[4] Wat wordt hiermee bedoeld?
Of de contractspartij “een redelijke mogelijkheid” had om van de algemene voorwaarden kennis te nemen is een feitenkwestie, waarover bij discussie de rechter zal moeten oordelen.
Om te oordelen of de contractspartij behoorlijk werd ingelicht, wordt rekening gehouden met de beschikbaarheid, de zichtbaarheid en de begrijpelijkheid van de algemene voorwaarden.
– De beschikbaarheid[5] : om discussie te vermijden geniet het de voorkeur dat de tekst van de algemene voorwaarden in extenso aan de contractspartij wordt overgemaakt. De rechtspraak besluit overwegend tot de niet-toepasselijkheid van de algemene voorwaarden, indien er enkel naar de algemene voorwaarden wordt verwezen, maar de tekst ervan niet wordt overhandigd. Dit is ook het geval wanneer de algemene voorwaarden enkel op een bepaalde plaats consulteerbaar zijn, bv. op de griffie van een rechtbank of via internet.[6] Er is discussie in de rechtspraak over de vraag of men ook telkens de algemene voorwaarden in extenso aan de contractspartij moet overmaken, wanneer het gaat om een partij waarmee men regelmatig handelsbetrekkingen onderhoudt. Sommige rechtspraak meent dat ook hier de gehele tekst telkens moet worden overgemaakt; andere rechtspraak is soepeler en meent dat tussen regelmatige handelspartners een verwijzing naar de algemene voorwaarden kan volstaan.
– De zichtbaarheid en leesbaarheid[7] : opdat algemene voorwaarden de tegenpartij zouden binden is vereist dat ze in een voldoende groot en donker lettertype worden gesteld. Zo werd in de rechtspraak besloten tot de niet-tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden wanneer het lezen ervan “een marteling voor de ogen is”.
De algemene voorwaarden moeten ook op een goed zichtbare plaats voorkomen. Het is toegelaten om de algemene voorwaarden op de keerzijde van een document te vermelden, op voorwaarde dat er op de voorzijde van het document duidelijk naar wordt verwezen, bijvoorbeeld door het plaatsen van de verwijzing op de voorzijde in een vet lettertype of in een kadertje. In de rechtspraak is er discussie over de vraag of algemene voorwaarden bindend zijn indien zij niet persoonlijk aan de contractspartij worden overhandigd, maar op een uithangbord of affiche in de onderneming worden aangebracht.
Het probleem stelt zich regelmatig ivm exoneratiebedingen (vb. restauranthouder is niet aansprakelijk voor de vestiaire). Soms wordt het bindend karakter ervan aanvaard, soms ook niet. In elk geval is ook dan vereist dat de tekst van de algemene voorwaarden duidelijk zichtbaar en leesbaar is en voldoende de aandacht trekt van de tegenpartij.
– De begrijpelijkheid [8] : om bindend te zijn voor de tegenpartij moeten algemene voorwaarden in een begrijpelijke of verstaanbare taal en ook in een juridisch zorgvuldige taal zijn uitgedrukt.
Discussie ontstaat geregeld over algemene voorwaarden die in een vreemde taal zijn gesteld. De partijen zijn in principe vrij om de taal te kiezen waarin de algemene voorwaarden worden opgesteld.[9] De meerderheid van de rechtspraak neemt echter aan dat de bestemmeling geen kennis kan nemen van algemene voorwaarden wanneer is aangetoond dat hij de taal niet begrijpt.[10] Het wordt daarom aanbevolen de algemene voorwaarden op te stellen in de taal van de bestemmeling. Meestal wordt wel aangenomen dat wie een document in een vreemde taal ondertekent, instemt met de algemene voorwaarden. Een zorgvuldig persoon dient immers te weten dat het blindelings ondertekenen van een document dat men niet begrijpt, risico’s inhoudt. [11]
In verband met de informatieplicht die rust op de opsteller van de algemene voorwaarden, moet er nog op worden gewezen dat artikel 4 van de WMPC een actieve informatieplicht oplegt aan de verkoper in contracten met een consument. Op de verkoper rust een actieve informatieplicht om de consument in te lichten over de inhoud van zijn verplichtingen, waarin ook de algemene voorwaarden zijn begrepen. In de relatie met consumenten geldt derhalve een strengere informatieplicht dan in het gemeen recht.[12]
b) Het ogenblik van de (mogelijke) kennisname van de algemene voorwaarden
Volgens de meerderheidsopvatting in de rechtspraak zijn algemene voorwaarden die voor het eerst opduiken na het sluiten van het contract, niet bindend voor de contractspartij die er geen zeggenschap over had.[13] In principe dient de kennisname van de algemene voorwaarden vóór of uiterlijk bij het sluiten van een contract plaats te vinden.
Een veel voorkomend probleem is de opname van algemene voorwaarden in een factuur.[14] Vermits de factuur vaak na het leveren van een prestatie aan de tegenpartij wordt overgemaakt, zou deze in beginsel niet door de algemene voorwaarden gebonden zijn, vermits hij er geen kennis kon van nemen voor het sluiten van het contract. Toch moet één en ander worden genuanceerd. Algemene voorwaarden die gecommuniceerd worden na de sluiting van het contract kunnen toch bindend zijn indien de bestemmeling ermee instemt, wat zoals we hierna zullen zien, zowel uitdrukkelijk of stilzwijgend kan gebeuren.
2. Aanvaarding van de algemene voorwaarden
Opdat er sprake kan zijn van een daadwerkelijke instemming met de algemene voorwaarden, moet de bestemmeling niet alleen over een redelijke mogelijkheid beschikken om er kennis van te nemen. Tevens wordt vereist dat de algemene voorwaarden ook werden aanvaard. Dit kan zowel uitdrukkelijk als stilzwijgend gebeuren.
a) Uitdrukkelijke aanvaarding van algemene voorwaarden
Er stellen zich weinig problemen wanneer de bestemmeling zich expliciet akkoord verklaart met de algemene voorwaarden.[15] Er is sprake van een uitdrukkelijke aanvaarding van de algemene voorwaarden indien er speciaal een handeling wordt verricht om de aanvaarding uit te drukken, bijvoorbeeld wanneer de algemene voorwaarden worden ondertekend.[16]
b) Stilzwijgende aanvaarding van algemene voorwaarden
In dit geval blijkt de aanvaarding niet uit een doelgerichte handeling, maar zij kan worden afgeleid uit een gedraging die de wil tot aanvaarding noodzakelijk insluit. Ook uit een stilzitten of niet-handelen kan soms een aanvaarding worden afgeleid; in dat geval vereist de rechtspraak echter wel dat het gaat om een zogenaamd “omstandig” stilzwijgen, dat wil zeggen een stilzwijgen dat, rekening houdend met de begeleidende omstandigheden, niet anders dan als een toestemming kan worden uitgelegd.[17] Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de contractspartij de overeenkomst uitvoert.
Een ander geval waar soms een stilzwijgende aanvaarding van de algemene voorwaarden wordt aangenomen is de situatie waar de contractspartijen geregeld of langdurig met mekaar zaken deden. Dit gaat uiteraard slechts op voor zover de algemene voorwaarden ongewijzigd blijven.[18]
Een bijzonder geval vormt de stilzwijgende aanvaarding van de factuur en de daarin opgenomen algemene voorwaarden. Daarbij moet een onderscheid worden gemaakt naargelang de bestemmeling al dan niet een handelaar is.
– De bestemmeling is een handelaar : Hier speelt artikel 25 W.Kh. een belangrijke rol.(citeren in voetnoot). Wanneer een handelaar niet of niet tijdig tegen een factuur protesteert, wordt zijn stilzwijgen door de meerderheid in de rechtspraak als een aanvaarding geïnterpreteerd, ook van de daarop vermelde algemene voorwaarden.[19] Voorwaarde is wel dat voldaan is aan de hoger vermelde vereisten, namelijk dat de algemene voorwaarden beschikbaar, zichtbaar en begrijpelijk moeten zijn. Het voorgaande betekent niet dat stilzwijgen altijd als een aanvaarding van de algemene voorwaarden wordt beschouwd, bijvoorbeeld in het geval dat de buitengewone voorwaarden ongebruikelijk of buitensporig zijn.
– De bestemmeling is geen handelaar. In dat geval is artikel 25 W. Kh. niet van toepassing en het niet protesteren levert in dat geval geen bewijs op van de aanvaarding van de algemene voorwaarden die er op voorkomen.[20] Toch kan het aanvaarden van de factuur onder bepaalde voorwaarden een feitelijk vermoeden opleveren van de aanvaarding van de algemene voorwaarden.
3. Kennisname- en aanvaardingsformules
Het bewijs dat de bestemmeling heeft ingestemd met de algemene voorwaarden is niet zo gemakkelijk te leveren. Daarom worden vaak kennisname- of aanvaardingsclausules opgenomen op contractdocumenten of in de algemene voorwaarden.
a) Voorbeelden
– Kennisnameclausule :”De huurder verklaart kennis genomen te hebben van de hiervoor vermelde huurvoorwaarden”. [21]
– Aanvaardingsclausule : “De klant erkent kennis genomen te hebben van alsmede akkoord te gaan met deze algemene voorwaarden”.[22]
– Stilzwijgende aanvaardingsclausule :”De algemene voorwaarden worden door het invullen van de bestelbon of het geven van een opdracht, als door de klant aanvaard beschouwd”.[23]
b) De geldigheid van kennisname- en aanvaardingsformules
– Het gemeen verbintenissenrecht : Krachtens het beginsel van de wilsautonomie zijn contractspartijen in beginsel vrij om een kennisname- of aanvaardingscluasule op te nemen in contracten. Door de ondertekening wordt de bestemmeling geacht van de algemene voorwaarden kennis te hebben genomen en ze te aanvaarden.
– De wet Marktpraktijken (WMPC)[24] : Voor contracten gesloten met een consument is de wetgever tussengekomen ter bescherming van deze contractspartij . Volgens artikel74,23° WMPCis elk beding, dat op onweerlegbare wijze de instemming van de consument vaststelt met bedingen waarvan hij niet daadwerkelijk kennis heeft kunnen nemen vóór het sluiten van de overeenkomst, verboden en nietig. Artikel 2,28° WMPCgeeft de rechter de bevoegdheid om een beding dat een kennelijk onevenwicht tussen de rechten en plichten van de partijen creëert, als onrechtmatig te beschouwen en te vernietigen.
c) De tegenstelbaarheid van kennisname- en aanvaardingsclausules
Indien de bestemmeling een kennisname- of aanvaardingsclausule heeft ondertekend is hij er in beginsel ook door gebonden. Zoals voor de algemene voorwaarden zelf (zie hoger) speelt ook hier de beschikbaarheid en de zichtbaarheid van de clausule een belangrijke rol.[25]
Het is aan te bevelen de clausule duidelijk zichtbaar en leesbaar aan te brengen op de voorzijde van het contract. In de praktijk wordt de clausule soms in een kader geplaatst.
Ook al heeft de bestemmeling de clausule ondertekend, er blijft nog steeds vereist dat hij de redelijke mogelijkheid had om kennis te nemen van de algemene voorwaarden.[26] Zo zal hij niet gebonden zijn, indien hij een kennisname- en aanvaardingsclausule heeft ondertekend die verwijst naar de algemene voorwaarden op de achterzijde van het document, doch die daar in werkelijkheid niet op voorkomen.[27]
Toch is discussie achteraf niet geheel uit te sluiten. Krachtens de wilsleer – één van de basisprincipes van het contractenrecht – is een partij maar gebonden indien zij zich bewust of met kennis van zaken gebonden heeft. De bestemmeling kan dus nog altijd inroepen dat zijn instemming niet bewust was. Bij de beoordeling van een dergelijke betwisting zal de feitenrechter moeten nagaan of de opsteller van de algemene voorwaarden de legitieme verwachting mocht hebben dat de bestemmeling de clausule heeft aanvaard. Daarbij zal dan onder meer worden bekeken of de opsteller de bestemmeling voldoende informatie heeft verschaft en of de bestemmeling de redelijke mogelijkheid had om van de algemene voorwaarden kennis te nemen. [28]
4. Een conflict tussen algemene voorwaarden
Een conflict tussen algemene voorwaarden kan zich voordoen wanneer de partijen geen overeenstemming hebben bereikt over de van toepassing zijnde algemene voorwaarden en elke partij de toepassing inroept van diens eigen voorwaarden. Dergelijk conflict zal zich het vaakst voordoen wanneer beide partijen handelaars zijn die de gewoonte hebben om te verwijzen elk naar hun eigen voorwaarden.[29]
In de rechtsleer en de rechtspraak werden verschillende oplossingen naar voor geschoven om dergelijk conflict op te lossen.[30] De meerderheid van de rechtsleer en een belangrijk deel van de rechtspraak meent dat in geval van conflict tussen algemene voorwaarden, deze elkaar onderling opheffen. De contractuele relaties van de partijen worden dan beheerst door het gemeen recht. Sommige auteurs menen dat wanneer het, ondanks de tegenstrijdigheid tussen de algemene voorwaarden, toch mogelijk is de gemeenschappelijke wil van de partijen te achterhalen, deze moet prevaleren op het gemeen recht.[31]
SAMENVATTING
– de medecontractant moet kennis krijgen van de algemene voorwaarden of daartoe de redelijke mogelijkheid hebben. Dit vereist dat de algemene voorwaarden in extenso ter beschikking worden gesteld, in een duidelijk leesbaar lettertype en in een begrijpelijke taal
– in principe moet de kennisgeving van de algemene voorwaarden gebeuren vooraleer het contract tot stand komt (uitzondering factuur)
– de medecontractant moet uitdrukkelijk of stilzwijgend akkoord gaan met de algemene voorwaarden
– een kennisname- en aanvaardingsclausule kan nuttig zijn
– bij discussie moet het bewijs worden geleverd door de partij die zich op de algemene voorwaarden beroept
B. Het Weens Koopverdrag is van toepassing
Inzake de tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden moet ook worden verwezen naar het Weens Koopverdrag (CISG) van 11 april 1980 betreffende de internationale koopovereenkomsten met betrekking tot roerende goederen, dat van toepassing is tussen partijen die in verschillende Staten gevestigd zijn:
– wanneer de Staten verdragsluitende Staten zijn
OF
– wanneer de IPR-verwijzingsregels het recht aanwijzen van een Staat waar het Weens Koopverdrag van kracht is.[32]
Op grond van artikel 19 van het verdrag is een volledig akkoord nodig tussen de partijen over alle voorwaarden van het contract, inclusief de algemene voorwaarden. Zonder dat akkoord ontstaat de overeenkomst niet. Het verdrag (artikel 19, 2) ) aanvaardt wel dat het contract tot stand kan komen indienhet antwoord van de bestemmeling van het aanbod, dat geacht wordt een aanvaarding te zijn, aanvullende of afwijkende bestanddelen bevat, die de bepalingen van het aanbod niet substantieel veranderen.[33]
6. Elektronische algemene voorwaarden[34]
Partijen die gebruik maken van het internet om hun goederen en diensten aan te bieden, zullen eveneens algemene voorwaarden hanteren bij het afsluiten van een overeenkomst met de internetgebruiker en afnemer.
Net zoals hiervoor werd uiteengezet ten aanzien van “offline”verkoop kan een verkoper “online” zich maar beroepen op de tegenstelbaarheid van zijn elektronische algemene voorwaarden, indien de partij waarmee wordt gecontracteerd, effectief kennis heeft genomen van de algemene voorwaarden of hiertoe redelijkerwijze de mogelijkheid heeft gehad vooraleer de overeenkomst wordt gesloten. De eisen inzake beschikbaarheid, zichtbaarheid en begrijpelijkheid van de algemene voorwaarden gelden ook hier. Deze voorwaarden moeten bovendien uitdrukkelijk of stilzwijgend worden aanvaard.[35] De internethandel gebeurt vaak in vreemde talen. Om geen discussie te hebben over de vraag of de algemene voorwaarden ter beschikking werden gesteld in een taal die de gebruiker begrijpt, is het aangewezen om de algemene voorwaarden op te stellen in alle op de website gehanteerde talen.[36]
Online kunnen algemene voorwaarden op verschillende wijzen ter kennis worden gebracht van de bestemmeling. Om bewijsproblemen achteraf te vermijden kan men gebruik maken van het zogenaamde “click-wrap” systeem. Bij deze techniek maakt de weergave van de algemene voorwaarden een essentieel onderdeel uit van het bestel-proces. De weergave van deze voorwaarden zal automatisch gebeuren en de afnemer moet er zich expliciet mee akkoord verklaren om de overeenkomst te kunnen afsluiten door het aanklikken van een knop of een vakje op de webpagina.[37] Een bijkomend bewijs voor de gebondenheid van de gebruiker door de algemene voorwaarden, is de bevestiging van de algemene voorwaarden in een e-mail aan de gebruiker.[38] Het is duidelijk dat deze techniek meer waarborgen biedt dan bijvoorbeeld het enkel plaatsen van een hyperlink die de gebruiker toelaat de algemene voorwaarden te lezen, maar hem daarin volledig vrijlaat. Bij discussie zal de gebruiker gemakkelijker kunnen aanvoeren dat hij geen kennis kreeg van de algemene voorwaarden en dat hij ze zeker niet heeft aanvaard. In het algemeen trouwens zal de gebondenheid van de gebruiker moeilijker te bewijzen zijn, naarmate hij meer inspanningen moet doen om kennis te kunnen nemen van de algemene voorwaarden.[39]
Ten aanzien van “on-line” algemene voorwaarden gelden, wanneer Belgisch recht van toepassing is, naast het gemeen recht, nog een aantal specifieke wettelijke bepalingen, die we hier kort aanstippen.
– De wet van 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij (Wet elektronische handel).[40] Deze wet legt geen verplichting tot het opnemen van algemene voorwaarden op een website, maar stelt wel dat de algemene voorwaarden op een zodanige wijze moeten ter beschikking worden gesteld dat de gebruiker ze kan opslaan en weergeven (artikel 8,§2). Deze verplichting geldt zowel tussen handelaars als tussen handelaars en consumenten. Het bewijs dat aan die voorwaarden werd voldaan en dat de afnemer heeft ingestemd met de algemene voorwaarden moet door de dienstverlener worden geleverd.[41] De vermelde wet regelt niet op welk ogenblik de algemene voorwaarden moeten ter kennis worden gebracht, zodat dit overeenkomstig het gemeen recht, moet gebeuren vooraleer de overeenkomst wordt gesloten.[42]
– De wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming (WMPC). Deze wet legt strengere vereisten op inzake verkoop op afstand, maar anderzijds is haar toepassingsgebied beperkt tot betrekkingen tussen handelaars en consumenten en niet tussen handelaars onderling.[43] Op grond van artikel 4 WMPCmoeten de algemene voorwaarden worden meegedeeld ten laatste op het ogenblik van het sluiten van de verkoop. Artikel 45van de wet verplicht bij verkoop op afstand reeds bij de tekoopaanbieding een aantal gegevens te vermelden, waaronder ook algemene voorwaarden kunnen vallen.[44] Artikel 46bepaalt dat de elektronisch te verstrekken gegevens aan de consument op een duurzame drager ter beschikking worden gesteld. De bewijsplicht dat aan die verplichtingen werd voldaan ligt bij de verkoper.
– Ten aanzien van de algemene voorwaarden in de banksector bevat ook de Wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen een aantal verplichtingen. Gezien het zeer specifiek toepassingsgebied van deze regeling wordt er hier niet nader op ingegaan.[45]
VOORBEELD
Een typisch geval uit de praktijk: een Belgische ondernemer verkoopt een aantal machines aan een in Duitsland gevestigde koper door middel van een orderbevestiging waarin naar de algemene voorwaarden wordt verwezen. De koper betaalt niet en beweert enkele maanden later dat de machines gebreken vertonen. De verkoper wil nu het geschil op grond van zijn algemene voorwaarden oplossen.
Er is een forumkeuze voor de rechtbank Brussel in de algemene voorwaarden opgenomen. Bovendien is in de algemene voorwaarden geregeld dat de verkoper slechts voor een bepaalde – in dit geval reeds verstreken – periode aansprakelijk is voor gebreken aan de machines.
Dagvaarden in Brussel dus? Nee. De verkoper heeft namelijk verzuimd zijn algemene voorwaarden aan de Duitse koper ter hand te stellen. Dit heeft als consequentie dat de algemene voorwaarden niet van toepassing zijn en uitsluitend de Duitse rechter bevoegd is van het geschil kennis te nemen. In plaats van een half uur dient de verkoper nu een hele dag uit te trekken voor het bijwonen van de zitting bij de rechtbank in Duitsland en voor gebreken aan de verkochte machines is hij mogelijkerwijs ook nog aansprakelijk omdat de beperking van de garantietermijn in de algemene voorwaarden niet geldt.
Dit had de Belgische verkoper eenvoudig kunnen voorkomen door een paar simpele regels in acht te nemen. Algemene voorwaarden zijn slechts van toepassing indien partijen dat overeengekomen zijn. [46]
[1] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 1-39; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 4-20.
[2] C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 21.
[3] C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 4.
[4] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 3; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 5.
[5] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 5.
[6] C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 6 en 12.
[7] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 8; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 11 en 16.
[8] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 12; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 15.
[9] J.L. KERRELS en S. DECLOEDT, “Het taalgebruik in algemene voorwaarden”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 217. Deze auteurs wijzen er eveneens op dat, aangezien de algemene voorwaarden in beginsel niet behoren tot de verplichte vermeldingen op een factuur of een bestelbon, de partijen terzake niet gebonden zijn door de taalwetten van 1966. (p 210-211 en p 217)
[10] J.L. KERRELS en S. DECLOEDT, “Het taalgebruik in algemene voorwaarden”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 216.
[11] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 13.
[12] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 16.
[13] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 17; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechlen, Kluwer, 2006, 5 en 7.
[14] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 17.
[15] C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 18.
[16] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 21.
[17] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 22; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 18.
[18] C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 19.
[19] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 24 ; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 9 en 14. De auteur wijst er op dat artikel 25 W. Kh. enkel geldt voor koopcontracten, maar dat in de praktijk de regel ook wordt aanvaard voor andere typecontracten.
[20] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 26; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 14.
[21] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 31.
[22] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 31.
[23] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 32.
[24] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 35-36; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 6.
[25] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 37.
[26] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 38; C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 21.
[27] C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 6.
[28] K. VANDERSCHOT, “Instemming met algemene voorwaarden : kennisname- en aanvaardingsclausules”, in S. STYNS en K. VANDERSCHOT (ed.) Contractuele clausules rond de (niet-)uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia , 2006, 34-35.
[29] C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 22-23.
[30] Voor een overzicht zie C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 23-27.
[31] C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 24-25.
[32] Artikel 1 Weens Koopverdrag
[33] C.A. DUMONT DE CHASSART, “De tegenstelbaarheid van algemene voorwaarden “offline””, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Kluwer, 2006, 28.
[34] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 31-64.
[35] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 50.
[36] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 59.
[37] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 47 en 56.
[38] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 47 en 57.
[39] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 45 e.v..
[40] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 37 e.v..
[41] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 38.
[42] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 39.
[43] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 41.
[44] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 41.
[45] K. DE VULDER en D. ROMBOUTS, “De elektronische algemene voorwaarden en hun tegenstelbaarheid”, in S. ONGENA , Algemene voorwaarden, Mechelen, Kluwer, 2006, 42-44.
[46]J., Staab, Valkuilen bij het gebruik van algemene voorwaarden in internationale overeenkomsten, http://www.vandiepen.com/upload/document/ondernemingsrecht2.pdf
Meer info?
Indien u hieromtrent meer vragen zou hebben, aarzel dan niet om contact op te nemen met Talo Advocaten.
